جمعه سیاه چگونه به وقوع پیوست؟!/شرحی از قیام 17 شهریور

بعد از سال 1342 این اولین بار بود که در تهران حکومت نظامی اعلام می­ شد. اما در روز جمعه 17 شهریور مردم در جنوب تهران جمع شدند و سنگر درست کرده و به سوی ماشینهای رژیم شاه کوکتل مولوتف پرتاب می­کردند ... آنها انتظار این همه سنگدلی را نداشتند.

به گزارش ماسال نیوز، عباس حکیمی راد دبیر تاریخ دبیرستان های ماسال در یادداشتی به مناسبت سالروز قیام تاریخی 17 شهریور ماه نوشت:

نماز عید فطر سال 57 به امامت شهید مفتح و سخنرانی شهید باهنر در روز دوشنبه 13 شهریور برگزار شد.

در این روز تظاهرات بزرگی در تهران به راه افتاد که آمریکا، شاه و دولت شریف امامی نگران شده و به فکر برقراری حکومت نظامی در تهران و بعضی از شهرها افتادند.

سه روز بعد در 16 شهریور راهپیمایی نیم میلیون نفری مردم با شعار مرگ بر شاه، آمریکایی برو بیرون، حسین سرور ماست خمینی رهبرماست در تهران برگزار و برای اولین بار شعار استقلال آزادی جمهوری اسلامی سر داده شد.

شاه که می­ترسید اوضاع کشور از اختیاراتش خارج شود درخواست شریف امامی را برای برپایی حکومت نظامی قبول کرد و حکومت نظامی در روز 16 شهریور در تهران، قم، کرج، تبریز، مشهد، اصفهان، شیراز، آبادان، اهواز، قزوین، جهرم و کازرون به تصویب رسید. البته رادیو نیز ساعت 6 صبح خبر حکومت نظامی را در تهران اعلام کرد.

بعد از سال 1342 این اولین بار بود که در تهران حکومت نظامی اعلام می­ شد. شاه ریاست این حکومت نظامی را به ارتشبد اویسی سپرد. مردم به اویسی که در شورشهای سال 42 نقش داشت لقب قصاب ایران داده بودند. اما در روز جمعه 17 شهریور که بسیاری از مردم از اعلام حکومت نظامی بی­خبر بودند، در جنوب تهران جمع شدند و سنگر درست کرده و به سوی ماشینهای رژیم شاه کوکتل مولوتف پرتاب می­کردند.

در میدان ژاله در شرق تهران حدود 5000 نفر که بسیاری از آنها دانشجو بودند تظاهراتی به صورت نشسته بر پاکردند اما در این میدان که بعدها به میدان شهدا معروف شد کماندوها و تانکهای رژیم، مردم را محاصره نموده و با مسلسلِ تانک به گلوله بستند. مردم شاید انتظار چنین سنگدلی را نداشته و در حالی که شعار مرگ بر شاه و درود بر خمینی سر می­دادند در خون غلطیدند.

به گزارش خبرنگاران خارجی، این واقعه به اعدام شبیه بود که همان شب مقامات نظامی تعداد کشته شدگان را 87 نفر و زخمی­ها را 205 نفر اعلام کردند.

به گفته دکتر محمد طاهری که در آن زمان وزیر دادگستری بود بنابر گزارشهای سازمان پزشکی و بهشت زهرا تعداد شهدا با توجه به زخمی­هایی که تا 26 شهریور به شهادت رسیدند 126 نفر بوده است. امام خمینی(ره) به مناسبت این جنایت ددمنشانه فرمود: « ای کاش خمینی در میان شما بود و در کنار جبهه­ ی دفاع برای خدای تعالی کشته می­شد».

کارتر رئیس جمهور آمریکا که با شعار حقوق بشر به قدرت رسیده بود از شاه اعلام پشتیبانی کرد. در مورد بازتاب کشتار مردم در 17 شهریور که در تاریخ به جمعه سیاه مشهور گشت آبراهامیان در کتاب ایران بین دو انقلاب می­نویسد: «بین شاه و مردم دریای خون حائل گشت. احساسات عمومی تحریک شد، نفرت مردم از رژیم شدت یافت، و بدین ترتیب مخالفتها عمیق­‌تر شد. این حادثه همچنین کسانی را که خواهان برقراری قانون اساسی مشروطه و درصدد سازش با سلطنت بودند، متزلزل ساخت. به قول یک روزنامه نگار فرانسوی بزرگترین قربانی جمعه سیاه برنامه آزادی سیاسی بود».

منابع: 1- آبراهامیان، یرواند، ایران بین دو انقلاب، ترجمه کاظم فیروزمند، حسن شمس­آوری، محسن مدیر­شانه­چی، نشر مرکز، چاپ شانزدهم، تهران، 1391 2- نجاتی، غلام­رضا، تاریخ بیست و پنج ساله ایران، جلد دوم، مؤسسه خدمات فرهنگی رسا، چاپ سوم، تهران ، 1373